ایران به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در بین کشور‌ها، بیش از 90 درصد زعفران جهان را تولید می‌کند، در حالی که در بازار جهانی زعفران اسپانیا از محبوبیت بیشتری برخوردار است و عمده مشتریان در کشورهای مختلف، زعفران را با برند اسپانیا می‌شناسند. علت اصلی این موضوع عدم برندسازی و بسته‌بندی نامناسب این محصول و صادرات فله‌ای آن در سال‌های اخیر بوده است. 

معاملات آتی زعفران در جهت کمک به رفع این مشکل در بورس ایران راه اندازی شد. قراردادهای آتی زعفران برای اولین بار در خرداد سال ۹۷ در بورس کالای ایران راه‌اندازی و هدف آن، ایجاد سامانه‌ای برای پوشش ریسک تولید کنندگان ایرانی و شفافیت بیشتر در این بازار بود.

در این مقاله با اصطلاحات بازار آتی، نحوه خرید زعفران از بورس‌کالا و به طور کلی هرآنچه نیاز است درمورد قراردادهای آتی زعفران بدانید اشاره شده است.

قرارداد آتی چیست؟

بازار کالایی به طور کلی به دو دسته بازار نقدی و بازار مشتقه تقسیم می‌شود. در بازار نقدی همانطور که از نام آن پیداست، کالا به صورت نقدی مورد داد و ستد قرار می‌گیرد درحالی که در بازار مشتقه، ابزارهای مبتنی بر تعهد خرید و فروش مورد داد و ستد قرار می‌گیرد.

بازار آتی زیرمجموعه بازار مشتقه تعریف می‌شود و یک قرارداد آتی یا (Future Contract)، قراردادی است که در آن خریدار و فروشنده توافق می‌کنند مقدار معینی از کالای مشخصی را باکیفیت و قیمت معلوم، در زمان و مکان مشخصی در آینده معامله نمایند.

به بیان ساده، منظور از قرارداد آتی این است که در زمان حال ما اقدام به خرید کالایی می‌کنیم؛ اما قصد گرفتن کالا در زمان فعلی را نداشته و درواقع می‌خواهیم چند ماه بعد کالا را تحویل گرفته و پول آن را پرداخت کنیم؛ در این قرارداد طرفین متعهد به تحویل کالا و پرداخت وجه آن در تاریخ مشخصی در آینده هستند و برای تضمین انجام تعهد، باید خریدار و فروشنده هرکدام مبلغی را نزد شخص امینی (بورس کالا) قرار دهند.

قرارداد آتی یک بازار دوطرفه است و در آن بدون داشتن کالا نیز می‌توانید در ساید فروش موقعیت باز نمایید و به نوعی از افزایش یا کاهش قیمت دارایی پایه می‌توانید سود به دست آورید. این نوع معامله برای کسانی که قصد دارند ریسک خود را کاهش دهند، مثل کشاورزان و تولیدکنندگان بسیار مناسب است. کشاورز می‌خواهد مطمئن شود در فصل برداشت محصول از نوسان قیمت در امان باشد و کارخانه هم برای برنامه‌ریزی و بودجه‌بندی نیاز دارد مقدار و قیمت خریدهای آینده خود را مشخص کند.

به طور کلی در بازار آتی کالاهایی نظیر زعفران، طلا و نقره معامله می‌شوند درحالی که چندی پیش کالاهایی نظیر زیره و پسته نیز در لیست کالاها بازار آتی وجود داشته و معامله گران می‌توانستند در این بازار به معامله این کالاها بپردازند.

منظور از پوشش ریسک چیست؟

پوشش ریسک به معنای اتخاذ موقعیتی است که هدف از آن حداقل نمودن یا از بین بردن ریسک ناشی از نوسانات و تغییرات قیمت است. در واقع سرمایه‌گذار می‌تواند با ورود به قرارداد آتی، دارایی خود را به قیمتی مشخص در آینده به فروش رساند. در این صورت نوسانات بازار تأثیری بر قیمت دارایی نخواهد داشت و سرمایه‌گذار این دارایی را در زمان آینده با قیمتی مشخص به فروش خواهد رساند.

مثال پوشش ریسک در بازار آتی

فرض کنید کشاورزی قصد دارد تا برای سال آینده 100 کیلوگرم زعفران تولید نماید. برای فروش محصول در زمان برداشت دو حالت متصور است؛ حالت اول اینکه کشاورز زعفران خود را پرورش داده و در زمان برداشت به هر قیمتی که محصول را از وی خریدند به فروش برساند. در حالت دوم وی می‌تواند به قیمتی که در حال حاضر در نظر دارد، محصول خود را در تاریخ مشخصی در زمان آینده بفروش رساند. در نتیجه کشاورز می تواند با ورود به قرارداد آتی زعفران محصول خود را به قیمتی که می‌خواهد در آینده به فروش برساند و با این کار ریسک کاهش قیمت در زمان برداشت محصول را از بین خواهد برد.

نحوه دریافت کد آتی کالا

برای دریافت کد معاملات آتی، در ابتدا نیاز به ثبت نام در سامانه سجام دارید. در صورتی که هنوز کد بورسی دریافت نکرده‌اید کلیک نمایید. لازم به ذکر است که معاملات قراردادهای آتی کالا، از طریق سامانه بورس کالا انجام می‌شود و برای اینکه بتوانید در بازار آتی فعالیت کنید، باید کد معاملاتی مخصوص بورس کالا را نیز داشته باشید. برای آشنایی با چگونگی دریافت کد آتی، به مقاله « نحوه دریافت کد معاملاتی آتی» مراجعه نمایید.

قرارداد آتی زعفران چیست؟

همانگونه که گفته شد در قرارداد آتی زعفران، دو طرف تعهد می‌نمایند که یک نوع زعفران را با قیمت مشخصی در تاریخ معین مبادله نمایند.

طبق استانداردهای تعیین شده توسط بورس کالا، زعفران به دو نوع رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) و رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی) تقسیم شده و برای هر کدام، قرارداد آتی تعریف شده است. برای آشنایی با انواع زعفران و ویژگی‌های هر یک کلیک نمایید (مشخصات دقیق فنی این زعفران‌ها را می‌توانید در سایت www.ime.co.ir مشاهده نمایید).
 

نماد قرارداد‌های آتی زعفران نگین به صورت SAFMMYY و قرارداد آتی پوشال معمولی به صورت OSFMMYY است که در آن MM ماه سررسید و YY سال سر‌رسید است. به عنوان مثال نماد SAFKH01 بیانگر تاریخ سررسید ماه خرداد و سال 1401 برای قرارداد نگین می‌باشد.

البته لازم به ذکر است که به تازگی قرارداد‌های آتی پوشال از معاملات بورس کالا حذف شده و در این بازار تنها قراردادهای آتی زعفران نگین مورد معامله قرار می‌گیرد. 

بازیگران بازار قرارداد آتی زعفران چه کسانی هستند

به طور کلی فعالان بازار آتی زعفران به سه دسته تقسیم می‌شوند:

خریداران کالا: اشخاصی که به کالایی نظیر زعفران، صندوق طلا، نقره و … در آینده نیاز دارند و امروز در بازار آتی با قیمت مشخصی پیش‌خرید می‌کنند.

فروشندگان کالا: اشخاصی که قصد دارند در آینده کالای خود (زعفران، صندوق طلا، نقره و …) را بفروش برسانندو امروز می‌توانند به قیمت معین برای ماه دلخواه در آینده پیش‌فروش کنند.

نوسان‎گیران: اشخاصی که قصد خرید و فروش فیزیکی اصل کالا (زعفران، صندوق طلا، نقره و …) را ندارند، بلکه صرفا می‌خواهند با پیش‌بینی درست روند قیمت کالا، سود به دست آورند.

بازار آتی به رونق اقتصادی کمک شایانی می‌کند؛ زیرا از یک‌سو تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌توانند ریسک خود را کاهش دهند و از سوی دیگر، کسانی که تمایل دارند سودهای کلان با ریسک بالا کسب نمایند می‌توانند با معاملات قانونی و مطمئن به هدف خود دست یابند.

عوامل موثر بر قیمت زعفران در بازار

همانگونه که در ابتدای مقاله گفته شد، ایران بزرگ‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است و بخش عمده‌ای از زعفران تولیدی آن به کشورهای دیگر صادر می‌گردد. از جمله مهم‌ترین عوامل موثر بر قیمت زعفران در بازار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

عوامل موثر بر عرضه زعفران:

شرایط جوی: شرایط جوی منطقه و وضعیت آب و هوا از عوامل موثر در قیمت زعفران است. باتوجه به اینکه پیاز زعفران به سرما حساس است و در صورت برودت هوا یا سرمازدگی صدمه می‌بیند، پس باعث می‌شود تولید این محصول کاهش یافته و در نتیجه قیمت زعفران افزایش یابد.

خشکسالی: با اینکه زعفران به آب کمتری نیاز دارد ولی در بعضا خشکسالی در کشور موجب کاهش تولید و افزایش قیمت زعفران می‌شود.

به طور کلی میزان عرضه زعفران تحت تاثیر عواملی همچون شرایط جوی، یارانه‌ها و بیمه‌های کشاورزی، قیمت زمین و دسترسی به آب، نهاده‌های کشاورزی و … قرار دارد.

عوامل موثر بر قیمت زعفران:

قوانین و مقررات بازار: به صورت کلی سیاست‌های صادراتی گمرکی نظیر خرید تضمینی، جوایز صادراتی و حتی مالیاتی در برهه‌ای از زمان بر قیمت زعفران تاثیر دارد.

تقاضای جهانی و داخلی زعفران: با توجه بابه اینکه حدود ۸۰ درصد زعفران صادر می‌شود عواملی نظیر هزینه حمل و نقل هوایی، تغییرات نرخ ارز این محصول و تعرفه‌های کشورهای وارد کننده و تحولات مربوط به صنایع زعفران بخشی از عوامل تعیین کننده قیمت زعفران می‌باشد.

مشخصات قرارداد آتی زعفران

مشخصات کامل قرارداد آتی زعفران رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) و قرارداد آتی زعفران رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی) در سایت رسمی بورس کالا قرار گرفته است و همچنین در این وبسایت می‌توانید امیدنامه مربوط به آن را مطالعه کنید. در ادامه به بررسی برخی از مشخصات این قراردادها پرداخته می‌شود.

استاندارد تعریف شده برای زعفران نگین
 

جرایم عدم اعلام آمادگی تحویل و نکول

در صورت عدم آمادگی تحویل و نکول در قراردادهای آتی زعفران جرایمی به شرح زیر وضع شده است که آگاهی از آنها برای معامله این نوع از ابزارهای مشتقه ضروری است.

1. حسب مواد 41 و 42 از دستورالعمل اجرایی قرارداد آتی جریمه عدم ارائه گواهی آمادگی تحویل از طرف دارندگان موقعیت تعهدی باز خرید و فروش به میزان یک درصد ارزش کل قرارداد بر اساس قیمت تسویه همان روز معاملاتی قرارداد آتی می‌باشد.

2. جریمه عدم ارائه رسید انبار از طرف مشتریان فروشنده دو درصد ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی است که به نفع خریدار کسر می‌گردد. همچنین در صورتی که قیمت بازار نقدی دارایی پایه از قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی بیشتر باشد، تفاوت این دو نرخ به نفع مشتری خریدار از فروشنده اخذ میگردد.

3. جریمه عدم واریز وجه ارزش قرارداد بر اساس قیمت تسویه آخرین روز معاملاتی از طرف مشتریان خریدار، دو درصد ارزش قرارداد می‌باشد که به نفع فروشنده از حساب مشتری خریدار کسر می‌گردد و چنانچه قیمت بازار نقدی دارایی پایه از قیمت تسویه آخرین رو معاملاتی کمتر باشد تفاوت این دو نرخ به نفع مشتری فروشنده از خریدار اخذ میگردد.

در تمامی موارد فوق کارمزد تسویه و تحویل هر دو سر معامله به نفع بورس از مشتری نکول کننده دریافت خواهد شد.

نحوه محاسبه وجه تضمین در قرارداد آتی زعفران

وجه تضمین اولیه با توجه به فرمول محاسباتی بالا اخذ خواهد شد که با توجه به آن، تضامین طی زمان ثابت نبوده و به صورت پویا در حال تغییر خواهد بود. مبنای محاسبه وجه تضمین در این فرمول میانگین قیمت‌های تسویه روزانه در کلیه سررسیدهای قراردادهای آتی در دارایی پایه مربوطه تعیین شده است . وجه تضمین در پایان هر روز معاملاتی بر اساس فرمول زیر تعدیل می‌شود و پس از دو روز کاری اعمال می‌گردد.

حداقل وجه تضمین در بازار آتی

حداقل وجه تضمین یا Maintenance margin درصدی از وجه تضمین اولیه است که کاهش موجودی حساب عملیاتی به کمتر از این نسبت، منجر به صدور اخطاریه افزایش وجه تضمین می‌شود. حداقل وجه تضمین قراردادهای آتی زعفران رشته‌ای بریده ممتاز (نگین) و زعفران رشته‌ای درجه یک (پوشال معمولی) معادل ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه تعیین شده است.

تابلوی بازار قرارداد آتی زعفران

در تصویر بالا مشاهده می‌کنیم همه قراردادهای آتی از نوع زعفران نگین بوده و تاریخ تحویل آنها به ترتیب اسفند 1401 و اردیبهشت و تیر 1401 می‌باشد. همچنین وجه تضمین اولیه برای آن برابر 10,500,000 و حداقل وجه تضمین برابر 7,350,000 است. برای مشاهده ویژگی‌های کامل قرارداد روس مشخصات قرارداد نشان شده کلیک نموده و فایل امیدنامه و مشخصات را دریافت نمایید.

اهرم در قرارداد آتی زعفران

اهرم مالی یا Leverage نوعی ابزار مالی برای افزایش بازدهی در یک سرمایه‌گذاری است. در واقع یک سرمایه‌گذار می‌تواند با ابزار اهرم بیش از دارایی خود اقدام به سرمایه‌گذاری نماید و بدین صورت درصورتی که بتواند روند معاملات را به درستی پیش‌بینی نماید، می‌تواند با سودآوری بالایی نسبت به حالت عادی سرمایه‌گذاری کسب نماید. در معاملات آتی نیز با توجه به اینکه در ابتدا تنها با پرداخت مبلغ جزئی به عنوان وجه تضمین، از سود و زیان کل ارزش قرارداد برخوردار می‌شویم، پس به نوعی با اهرم معاملاتی همراه خواهیم بود.

نحوه محاسبه اهرم در بازار آتی زعفران

برای محاسبه اهرم در قرارداد آتی زعفران کافیست قیمت هرقرارداد را در اندازه قرارداد ضریب نماییم و به وجه تضمین اولیه این قرارداد تقسیم نماییم. به عنوان مثال در تصویر بالا (در بخش حداقل وجه تضمین) قیمت هر قرارداد برای تحویل ماه اسفند برابر 344,100 ریال بوده و همچنین وجه تضمین اولیه قرارداد برابر 10,500,000 است. در این مثال با ضریب رقم قیمت قرارداد به اندازه هر قرارداد یعنی 100 و تقسیم آن به وجه تضمین اولیه به اهرم 3.27 می‌رسیم و این بدین معنی است که با تغییر هر یک درصد در قیمت زعفران، در آتی این کالا با 3.27 درصد تغییر مواجه خواهیم بود.

حال برای خرید یا فروش قراردادهای آتی زعفران در بورس کالا می‌توانید با ثبت نام در کارگزاری کاریزما اقدام به معامله در این بازار نمایید. برای دریافت کد بورس کالا روی لینک زیر کلیک نمایید.

سوالات متداول

الف) اهرم در معاملات آتی زعفران چگونه محاسبه می‌شود:

برای محاسبه اهرم در قرارداد آتی زعفران کافیست قیمت هرقرارداد را در اندازه قرارداد ضریب نماییم و به وجه تضمین اولیه این قرارداد تقسیم نماییم.

ب) وجه تضمین در قرارداد آتی زعفران چگونه محاسبه می‌شود:

وجه تضمین اولیه با توجه به فرمول محاسباتی بالا اخذ خواهد شد که با توجه به آن، تضامین طی زمان ثابت نبوده و به صورت پویا در حال تغییر خواهد بود.

ج) حداقل وجه تضمین در بازار آتی چقدر است:

حداقل وجه تضمین قراردادهای آتی زعفران معادل ۷۰ درصد وجه تضمین اولیه تعیین شده است.

د) پوشش ریسک در قرارداد آتی چگونه رخ میدهد:

سرمایه‌گذار می‌تواند با ورود به قرارداد آتی، دارایی خود را به قیمتی مشخص در آینده به فروش رساند. در این صورت نوسانات بازار تأثیری بر قیمت دارایی خریداری شده نخواهد داشت و سرمایه‌گذار این دارایی را در زمان آینده با قیمتی مشخص به فروش خواهد رساند.