بورس کالا، بازاری است که تعداد زیادی از عرضه‌کنندگان، کالای خود را عرضه کرده و متقاضیان کالاهای عرضه شده را خریداری می کنند. در این بازار، کالای مربوطه پس از بررسی‌های کارشناسی و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به خریداران عرضه می‌شود. در این مقاله از کاریزما بورس کالا، نحوه ثبت‌نام در بورس کالا و مدارک مورد نیاز برای دریافت کد بورس کالا، دسته بندی محصولات بورس کالا و در آخر هم مزایا و سایت بورس کالا را بررسی خواهیم کرد.

تعریف بورس کالا

در این بازار معمولاً کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، محصولات پتروشیمی، سیمان، محصولات کشاورزی و… دادوستد می‌شوند. البته به تازگی خودرو نیز به لیست کالاهای قابل معامله در بورس کالا اضافه شده است. بزرگ ترین مزیت این بازار، نظارت بر قیمت های عرضه و تقاضا است که  که تمامی تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تجار کالا با حضور این نهادها، از مزایای قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می‌شوند.

تاریخچه بورس کالا ایران

نخستین سازمان بورس کالای ایران در شهریور سال ۱۳۸۲ و تحت عنوان بورس فلزات شروع به کار کرد و یک سال بعد نیز بورس کالای کشاورزی راه‌اندازی شد. وظیفه راه‌اندازی سازمان بورس کالای ایران بر عهده شورای عالی بورس گذاشته شد و این شورا در جهت محقق کردن اهداف سوم و چهارم توسعه، شروع به راه‌اندازی بورس کالای ایران کرد.

بورس کالای ایران

بورس کالای ایران در ابتدا چهره متفاوتی با امروز داشت. طبق قانون مجلس شورای اسلامی که در تاریخ ۱ آذر ۱۳۸۴ تصویب شد دو بازار بورس کالای فلزات و کشاورزی با یکدیگر ادغام شدند و درنهایت، بعد از انجام مراحل قانونی و پذیره‌نویسی‌های لازم در مهر ۱۳۸۶ بازار بورس کالای تهران رسماً فعالیت خود را آغاز کرد. بنابراین این بازار از زیرمجموعه‌های سازمان بورس اوراق بهادار است و فعالیت‌های آن توسط این سازمان موردبررسی قرار می‌گیرد.

انواع بازارها در بورس کالا

بورس کـالا، خود از بازارهای متفاوتی تشکیل شده است. به عنوان مثال در یک بازار شاهد معاملات فلزات هستیم، در یک بازار شاهد معاملات گواهی تمام سکه بهار آزادی. نمودار زیر تمام بازار های بورس کالا را نشان می دهد.

1.بازار فیزیکی بورس کالا

همان طور که از نام این بازار پیداست، درآن محصولات فیزیکی معامله می شوند. در این بازار، محصولات مهم و مختلفی مانند انواع محصولات پتروشیمی، فرآورده‌های نفتی، محصولات کشاورزی و همین‌طور انواع محصولات صنعتی و معدنی دادوستد می‌شود.

براین‌اساس، فروشنده یک قیمت برای عرضه محصول اعلام می‌کند و متقاضیان آن، باتوجه به حجم و عرضه قیمت‌های مختلفی را که برابر باقیمت فروشنده و یا بالاتر از قیمت پیشنهادی فروشنده است به او پیشنهاد می‌کنند که در مرحله آخر، محصول به بالاترین قیمت پیشنهادی فروخته می‌شود. همچنین محصولات این بازار قابل معامله در بازار هدف داخلی و خارجی است. ازنظر انواع قرارداد نیز در این بازار، ۳ نوع قرارداد با نام‌های نقدی، نسیه و سلف منعقد می‌شوند که در ادامه مطلب، هر یک از این قراردادهای بازار فیزیکی را توضیح داده‌ایم.

2.بازار فرعی بورس کالا

محصولاتی که به دلایل مختلف ازجمله تأیید کیفیت توسط متقاضی به مراجعه حضوری نیاز دارند یا اینکه عرضه آن‌ها تداوم ندارد یا به هر دلیل دیگری نمی‌توانند در بازار فیزیکی حضورداشته باشند، در بازار دیگری تحت عنوان بازار فرعی دادوستد می‌شوند. محصولات این بازار نیز عبارت‌اند از محصولات پتروشیمی، کشاورزی، معدنی، پلیمر و صنعتی و … که قابل‌عرضه در معاملات داخلی و خارجی هستند. بنابراین در این بازار، عرضه‌کنندگان بیشتری می‌توانند حضور پیدا کنند و محصولات خود را به فروش برسانند.

3.بازار مالی بورس کالا

این بازار جهت جذب سرمایه‌گذاران بیشتر و فراگیر تر شدن بورس کالا تأسیس‌ شده است و شامل ۳ زیرمجموعه با نام‌های گواهی سپرده کالایی، صندوق‌ سرمایه‌گذاری کالایی و قرارداد سلف موازی استاندارد است.

• گواهی سپرده کالایی

در این نوع بازار مالی، مقداری کالا به بخش انبار سپرده‌شده و انباردار یک قبض برای کالا صادر می‌کند که این قبض پشتوانه آن است. البته این قبض در صورتی صادر می‌شود که مسئول انبار، کیفیت محصولات را تأیید کرده باشد. این قبض از طریق افراد متقاضی حضور در بازار مالی بورس کالا، در اتاق پایاپای سپرده‌شده و افراد از طریق آن می‌توانند گواهی سپرده کالایی را دریافت کرده و دادوستد محصولات خود را آغاز کنند.
در واقع گواهی سپرده کالایی، برای خرید و فروش یک محصول قبل از تحویل آن است، شما می توانید گواهی سکه را خرید کرده و قبل از تحویل هم در تابلوی معاملات آن را بفروشید. درحال حاضر نخود، زعفران، سکه طلا، سیمان، زیره و برخی محصولات فلزی دارای گواهی سپرده کالایی می باشند.

• صندوق‌ سرمایه‌گذاری کالایی

در این نوع بازار مالی، هزینه‌های اضافی مربوط به انبارداری و حمل‌ونقل حذف‌شده و سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌جای خرید محصول، صندوق آن را خریداری کنند. درواقع، صندوق سرمایه‌گذاری کالایی بر روی کالای خاصی که منظور تشکیل آن بوده سرمایه‌گذاری کرده و سایر افراد متقاضی جهت سرمایه‌گذاری بر روی این کالا می‌توانند واحدهای صندوق را خریداری کنند.درحال حاضر 2نوع صندوق کالایی مبتنی بر طلا و زعفران در بازار بورس فعال هستند.

• قرارداد سلف موازی استاندارد

در این نوع قرارداد، عرضه‌کننده محصول می‌تواند مبلغ کالایی را که فروخته است پیش از تحویل آن دریافت کند. این قرارداد شبیه قرارداد سلف است که در قسمت انواع قرارداد بورس توضیح خواهیم داد. البته ازنظر داشتن بازار ثانویه، شباهتی به قرارداد سلف ندارد و تنها کلیات آن شبیه این قرارداد است.

4.بازار مشتقه بورس کالا

هدف از تأسیس بازار مشتقه سازمان بورس کالا، مدیریت ریسک قیمت و بهره مندی از اهرم و هم چنین تضمین معاملات است. نحوه فعالیت این بازار این‌گونه است که یک دارایی خاص عرضه‌شده و بر روی آن، قراردادهایی تنظیم می‌شود. منظور از دارایی خاص نیز هر محصولی می‌تواند باشد.

از محصولات غذایی مانند زعفران و پسته گرفته تا انواع محصولات پتروشیمی و فلزات گران‌بها قابل معرفی به‌عنوان دارایی پایه هستند. همچنین در این بازار بورس کالا، ۲ مدل قرارداد با نام‌های قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله منعقد می‌شود که این قراردادهای معاملاتی را در ادامه توضیح داده‌ایم.

نحوه ثبت ‌نام در بورس کالا

قبل از اینکه نحوه دریافت کد بورسی کالا را بدانیم حتما باید در سامانه سجام ثبت نام کنیم:

گام اول : ثبت نام در سامانه سجام

افراد متقاضی حتما باید در سامانه سجام ثبت نام کنند. سامانه جامع اطلاعات مشتریان که به اختصار سجام نامیده می‌شود، توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و برای ارائه خدمات یکپارچه و فراگیر به فعالان بازار سرمایه ایجاد شده است. سجام سامانه‌ای است که برای جمع‌آوری و تجمیع سوابق معاملاتی سهامداران ایجاد شده و سهامداران به راحتی می‌توانند دارایی‌های خود را در این سامانه مشاهده و از سودهای دریافتی نیز اطلاع پیدا کنند.

این مقاله را مشاهده کنید: مراحل ثبت نام در سامانه سجام چگونه است؟

گام دوم: ثبت نام در کارگزاری

در گام دوم، فرد متقاضی باید در یک کارگزاری بورس کالا ثبت نام کند. ثبت نام در کارگزاری باعث میشود که فرد راحتر به معاملات در بورس کالا بپردازد. در نتیجه بعد از اینکه فرد در سایت سجام ثبت نام کرد باید در کارگزاری ثبت نام کند و سپس اقدام به گرفتن کد آنلاین از بورس کالا شود.خودرو نیز یکی از کالاهای جدیدی است که در بورس کالا معامله می شود. بنابراین از طریق بورس کالا خودرو نیز می توان خرید. برای آموزش گام به گام خرید خودرو در بورس کالا می توانید به مقاله” چگونه از بورس کالا خودرو بخریم ” مراجعه بفرمایید.

برای مشاهده تمام مراحل ثبت نام در بورس کالای ایران می توانید به مقاله زیر مراجعه کنید:

نحوه انجام معامله در بورس کالا

بعد از طی کردن مراحل ثبت نام، می توانید در بورس کالا معامله انجام دهید. مراحل معامله در بورس کالای ایران به ترتیب زیر است:

• پرکردن فرم ثبت سفارش نزد کارگزار و پیشنهاد قیمت
• واریز حداقل سپرده مورد نیاز معامله به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای
• انتقال سفارش مشتری به تالار معاملات توسط کارگزار
• شرکت در حراج توسط کارگزار و انجام معامله در تالار
• واریز باقیمانده وجه معامله پس از کسر سپرده اولیه به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای
• تسویه اسنادی معاملات در اتاق پایاپای و صدور اسناد معاملاتی
• تسویه مالی معاملات در اتاق پایاپای
• نقل و انتقال وجوه پس از کسر هزینه‌ها به حساب معامله‌گران از طریق حساب بانکی
• برخی کالاها نیاز به اخذ مجوز از مراجع مربوطه دارند. به‌طور مثال کالاهای تولیدی پتروشیمی‌ها و برخی کالاهای دیگر نیاز به ثبت نام مشتری در سامانه بهین‌یاب وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) و تایید و ارسال سهمیه به بورس توسط بهین‌یاب دارند. برخی کالاها نیز نیاز به پروانه بهره‌برداری، گواهی استاندارد اجباری یا معرفی توسط وزارت صمت یا سایر ارگان‌ها دارند.
• در مورد برخی کالاها محدودیت حداقل حجم مقدار کالا نیز وجود دارد.
• در مورد برخی شرکت‌ها نیاز به استعلام یا تاییدیه از برخی مراجع وجود دارد.

جهت خرید در بورس کالا چه مدارکی باید تکمیل شوند؟

برای خرید در بورس کالا نیاز به مدارک و مراحلی است که در زیر خواهیم گفت:

مدارک مورد نیاز جهت صدور کد مشتریان حقیقی و حقوقی ایرانی

مدارک مورد نیاز جهت صدور کد مشتریان حقوقی ایرانی و مدارک مورد نیاز جهت صدور کد مشتریان حقیقی ایرانی:

• تکمیل فرم درخواست کد مشتری نزد کارگزار.
• مدارک هویتی شرکت شامل اساسنامه یا مستندات تاسیس شرکت یا موسسه، آخرین روزنامه رسمی تغییرات و مدیران و دارندگان امضای مجاز شرکت یا موسسه، تصویر شناسنامه و کارت ملی صاحبان امضای مجاز و مدیرعامل یا رئیس شرکت یا موسسه (این موارد بایستی توسط کارگزار برابر با اصل شود).
• مدارک مالی شرکت شامل اظهارنامه مالیاتی آخرین دوره مالی (در صورت وجود) و کد اقتصادی
• نکات عمومی در خصوص کیفیت مدارک و فرایند صدور کد
• بورس مجاز است جهت احراز هویت مشتریان به مراجع قانونی مراجعه و تاییدیه دریافت کند. بدیهی است صدور کد منوط به تایید اصالت مدارک است و با خاطیان برخورد قانونی می‌شود.
• مشتری موظف است در هر زمان بنا به درخواست بورس نسبت به ارائه مدارک و مستندات مجددا اقدام کند. در صورت عدم ارائه، کد مشتری غیر فعال می‌شود.
• مشتری موظف است هرگونه تغییر در مدارک و مستندات را به بورس اعلام کند. توجه به تاریخ انقضای مدارک و بروزرسانی آن نزد بورس در تعهد مشتری است.
• در صورتی که مشتری وکالت انجام معاملات خود را بطور رسمی به وکیل منتقل کرده باشد، برای وکیل حسب نوع شخصیت آن (حقیقی-حقوقی) نیز بایستی مدارک بطور کامل ارائه شود.

مزایای بورس کالا

 هر کالایی که در این بازار عرضه می‌شود از تمام جوانب موردبررسی قرارگرفته و تا زمانی که اصل بودن آن ثابت نشود در بازار بورس کالا ارائه نمی‌شود که خود این موضوع باعث جذب اعتماد متقاضیان و خریداران شده است. در طرف مقابل نیز فروشنده دغدغه دریافت وجه را ندارد؛ زیرا پرداخت وجه توسط اتاق پایاپای صورت گرفته و تسویه طبق قرارداد انجام می‌گیرد. بنابراین سرمایه‌گذاری در بورس کالا درنهایت اعتماد صورت گرفته و در این محل، افراد سودجو نمی‌توانند ورود کنند.

• معاملات در بورس کالا، متشکل و سازمان یافته، قانونمند، قابل نظارت، شفاف، عادلانه، رقابتی و کم هزینه است.
• در بورس کالا، امکان پوشش، توزیع و انتقال ریسک وجود دارد.
• در بورس کالا، کیفیت و کمیت کالا و مبلغ معامله و مدت معامله تضمین شده است.
• کشف قیمت در بورس کالا از طریق حراج حضوری و بصورت شفاف صورت گرفته و با حذف رانت باعث فسادزدایی از بازار معاملات می گردد.
• پذیرش کالا جهت فروش در بورس کالا منوط به داشتن استاندارد های اجباری برای آن کالا می باشد و از این راه کیفیت کالا در بورس تضمین می گردد.
•  در بورس کالا، مبداء کالا مشخص و تضمین شده است.
• در مقایسه با تشریفات مناقصات و مزایدات سرعت انجام معاملات در بورس کالا بسیار بالاتر بوده و جریان معاملات از امنیت کامل برخوردار است.
• در صورت بروز اختلاف میان طرفین معامله، بورس کالا دارای مراجع اختصاصی بررسی و رسیدگی به دعاوی بوده و سرعت رسیدگی به دعاوی مطرح شده در مقایسه با دادگاه های عادی بالاتراست.
• با استفاده از ابزارهای مالی مانند قراردادهای سلف و سلف استاندارد و ساز و کار اوراق بهادار مبتنی بر کالا، امکان تامین مالی بنگاه‌ها از این طریق وجود دارد.
• حذف بخشی از هزینه‌های مرتبط با فروش و بازاریابی باتوجه به وجود بازار مستقیم و بدون واسطه در بورس کالا
• وجود شفافیت در معاملات بورس کالا و حذف هرگونه عاملی که در حوزه فروش، منجر به ایجاد رانت خواهد شد.

اهداف بورس کالای ایران چیست؟

یکی از اهداف بورس کالای ایران این است که مشکلات رایج در بازار سنتی را رفع کند و تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بتوانند در یک محیط امن و تحت نظارت کارشناسان حرفه‌ای با یکدیگر همکاری داشته باشند. بنابراین هدف اصلی این بازار، ایجاد یک فضای امن و کنار زدن محدودیت‌ها و نقاط ضعف بازار سنتی است که به‌خوبی موفق شده است این مشکلات را برطرف کند. در این بازار، هر دو طرف معامله موظف به انجام تعهدات خود هستند که این پایبند بودن به معامله و شفاف‌سازی قیمت کالاهای اساسی باعث کنار زدن واسطه‌ها شده است. همه این موارد به کنترل بازار و کاهش ریسک خرید محصول در بازار سنتی کمک کرده است که این موارد و انجام معاملات سالم از اهداف بورس کالای ایران به‌حساب می‌آیند.

انواع قراردادها در بورس کالای ایران

در قسمت زیر به توضیح انواع قراردادها در بورس کالای ایران پرداختیم:

1.قرارداد نقدی (spot)

در این نوع قرارداد، خریدار تمام مبلغ توافق شده را به همراه کارمزد کارگزار پرداخت کرده و عرضه‌کننده محصول نیز آن را در مدت حداقل ۳ روز به خریدار تحویل می‌دهد. به همین خاطر از این قرارداد با نام قرارداد تحویل فوری هم یاد می‌کنند. البته هزینه محصول نیز باید در عرضه ۳ روز پرداخت شود.

2.قرارداد سلف (forward)

در قرارداد سلف، مبلغ توسط خریدار پرداخت‌شده اما زمان تحویل آن در روزی است که در قرارداد منعقدشده و مورد تأیید طرفین قرارگرفته است. بنابراین تحویل محصول در آینده انجام می‌گیرد و تسویه آن در همان ابتدای انعقاد قرارداد صورت می‌گیرد که این نوع توافق در بازار فیزیکی بورس کالا مرسوم است.

3.قرارداد نسیه (credit)

همان‌طور که از نام این قرارداد معلوم است امکان نسیه وجود داشته و خریداران می‌توانند مبلغ توافق شده را به‌صورت نسیه و در زمان‌بندی‌های معین‌شده پرداخت کنند. تحویل کالا نیز در مدت ۳ روز بعد از انعقاد قرارداد صورت می‌گیرد.

4.قرارداد آتی

در قرارداد آتی که به معنای آینده است کلیه امور معامله از پرداخت وجه گرفته تا تحویل کالا در زمان آینده و طبق قیمت توافق شده انجام می‌گیرد. بنابراین هنگام رسیدن زمان معامله، وجه موردنظر پرداخت‌شده و کالا در اختیار خریدار قرار می‌گیرد.

مقاله پیشنهادی: بازار آتی چیست؟

5.قرارداد اختیار معامله (optin)

قرارداد اختیار معامله، قراردادی است که یک نفر اختیار یا حق معامله فرد دیگری را خریداری کرده و به دست می‌آورد. این قرارداد در دو مدل مختلف تحت عناوین اختیار خرید و اختیار فروش منعقد می‌شود و در هر یک از آن‌ها، خریداران و عرضه‌کنندگان شروع به معامله با یکدیگر می‌کنند.

6.قرارداد سلف موازی استاندارد:

قراردادی که مقدار معینی کالا براساس مشخصات قرارداد به فروش می رسد. وجه مذکور باید نقدی در مهلت تسویه و طبق مشخصات قرارداد، پرداخت و کالا در سررسید تحویل شود. خریدار می تواند معادل کالای خریداری کرده را طی قرارداد سلف موازی استاندارد با شرایط زیر به فروش برساند:

• هر قرارداد سلف موازی استاندارد مستقل از قراردادهای دیگر است.
•  طی آن معادل کالای خریداری شده، به فروش می رسد.
• مطابق مشخصات قرارداد در عرضه اولیه، منعقد می شود.

همزمان با عقد قرارداد سلف موازی استاندارد، عقد حواله ای منعقد می شود که بر اساس آن فروشنده، تحویل کالا را به عرضه کننده حواله می کند و عرضه کننده متعهد به تحویل کالا بر اساس حواله مذکور خواهد بود.

محدودیت‌های معاملات در بورس کالای ایران

در بورس کالا ایران شاهد محدودیت‌هایی هستیم که این محدودیت‌های اعمال‌شده در جهت کنترل بیشتر بازار و رونق آن صورت گرفتـه است. برای مثال، میزان خرید سرمایه‌گذار نباید از یک حد مشخص‌شده کم‌تر باشد. محدودیت دیگر مربوط به نحوه فعالیت عرضه‌کننده است و این افراد باید به‌صورت مداوم و پیوسته در بازار بورس کالای ایران فعالیت داشتـه باشند و عدم فعالیت آن‌ها باعث اخراج از بازار می‌شود.

سایت بورس کالا

سایت بورس کالای ایران یکی از مهم ترین ابزارها برای دسترسی و شناسایی عرضه ها، مشخصات عرضه و بازارهای مختلف بورس کالا ایران است. برای دسترسی به سايت بورس كالای ایران می توانید روی لینک زیر کلیک کنید:

برای دسترسی به تابلو معاملات، ابتدا وارد سایت بورس کالای ایران شده و سپس روی نمای بازارها و لینک اصلی کلیک کنید.

سپس از طریق نوار بالایی می توانیم به تابلو معاملاتی تمام بازارهای بورس کالا دسترسی داشته باشیم.

سوالات متداول:

–برای معاملات در بازار کالا دریافت کد بورسی نیاز است؟

بله. با مراجعه به سامانه ebgo کاریزما می‌توانید کد بورسی دریافت نمایید. 

-آیا می‌توانم به صورت آنلاین در بورس کالا معامله کنم؟

بله، در صورتی که مشتری دسترسی به درگاه معاملات برخط داشته باشد، می‌تواند به صورت آنلاین اقدام به معامله نمایند

-فهرست نام و شماره تماس کارگزاری های دارای مجوز انجام معامله در کالای مورد نظر مشتری کجا وجود دارد؟

در سایت بورس کالای ایران به نشانی : www.ime.co.ir